Փողի պատմությունը

Ինչ ենք մտաբերում փող բառը լսելիս: Երեխաները մտածում են գրպանի փողի մասին, ծնողները՝ ամսվա վերջին ստանալիք աշխատավարձի: Հեռուստադիտողները, որ ուշի-ուշով հետևում են վիճակախաղի հերթական խաղարկությանը, մտածում են, թե ինչ կառնեն, եթե հանկարծ բախտները բերի, և վիճակախաղի բոլոր թվերը կռահեն: Ամեն ոք փողի մասին իր պատկերացումներն ունի: Մեր կյանքն առանց փողի անհնար է պատկերացնել: Մթերք ենք գնում, ավտոբուսի ուղեվարձը վճարում, նոր հագուստ կամ կոմպակտ սկավառակ ձեռք բերում, կինո ենք գնում կամ ճամփորդության մեկնում՝ այդ ամենը փող է պահանջում: Ցավոք, միշտ չէ, որ հասկանում ենք, թե ժամանակն էլ է փող: Նույնիսկ գիշերը, երբ քնած ենք շարունակվում է կուտակվել էլեկտրականության, ապահովագրության, ջրի և հեռախոսի վարձը, որը վճարելու համար ևս փող է պետք:
Փող և գնել հասկացություններն անբաժանելի են իրարից: Եթե դու ինչ-որ բան ես ուզում գնել, ապա փող ես տալիս և փոխարենը ստանում քո ուզած ապրանքը: Ուրեմն, փողը փախանակման առարկա է: Եթե փողը կուտակել սկսենք, այն ձեռք կբերի մի հատկություն ևս՝ կդառնա կուտակված արժեք: Փողը յուրահատուկ ապրանք է. Այն այլ ապրանքների գնի համարժեքն է: Կարելի է նաև այսպես ասել. այն, ինչ արժեք է ներկայացնում, փող է: Հայերեն դրամ բառը առաջացել է հին հունարեն դրահմա բառից և սկբնապես նշանակել է մի բուռ, մի բռան պարունակություն: Փող բառը իրանյան ծագում ունի և հայտնի է Արևելքի տարբեր լեզուներում:

Ի՞նչ է փողը...

Սա միաժամանակ և՛ բարդ, և՛ պարզ հարց է: Ամենաընդհանուր պատասխանը հետևյալն է. փողը այն է ինչ այդ պահին փող է համարվում: Մեր ժամանակներում դրանք մետաղե և թղթե դրամներն են, որոնք պաշտոնապես վճարման միջոց են հայտարարված: Նախկինում, սակայն, վիճակն այլ էր: Դրամներն ինքնուրույն արժեք ունեին, որովհետև թանկարժեք մետաղից էին հատվում: Արևմտյան աշխարհում՝ Եվրոպայում և Փոքր Ասիայում, դրանք սկսեցին տարածվել Ք.ա. 700-ական թթ.: Աշխարհի այլ մասերում որպես փող օգտագործում էին այնպիսի առարկաներ, որոնցով կարելի էր փոխանակում կազմակերպել, օրինակ՝ անասուններ, աղ, զարդեղեն: Այսօր փողը նաև բանկում մեր հաշվի վրա նստած թիվն է, չնայած այն ոչ ոք տեսնել կամ շոշափել չի կարող: Աշխարհի տարբեր ծագերում փողը տարբեր պատմություն ունի: Եվրոպայում, այսպես կոչված, բնական փողի շրջանն ավարտվեց Ք.ա. 7-րդ  դարի սկզբին, երբ շրջանառության մեջ դրվեց  մետաղադրամը: Անտիկ ժամանակներում այն վճարման գլխավոր միջոցն էր: Հիմա է, որ մետաղադրամը մանր փող է դարձել: Այսօր վճարման ամենատարածված միջոցը «վիրտուալ»  փողն է, որը գոյություն ունի միայն վարկային հիմնարկների հաշվարկներում:

Բնական փող. ե՞րբ սկսվեց փողի պատմությունը

Փողի պատմությունն ապրանքների փոխանակումից է սկսվում: Դա գիր ստեղծելուց դեռ շատ առաջ է եղել: Արդեն նախնադարյան ժողովուրդների մոտ աշխատանքի բաժանում

կար: Օրեր շարունակ որս անողները որսի միս շատ ունեին, բայց զենք, ամանեղեն կամ հագուստ պատրաստելու ժամանակ չունեին: Եվ մարդիկ սկսեցին փոխանակել իրենց ունեցածը: Ժամանակի հետ առանձնացան արհեստավորները, որոնք ապրանքի ինչ-որ մի տեսակ պատրաստելու մեջ էին հմտանում: Երբ մարդիկ նստակյաց կյանքի անցան և որսորդներից ու հավաքողներից երկրագործ ու անասնապահ դարձան, փոխանակման առևտրի դերն ավելի մեծացավ: Մարդիկ նկատեցին, որ փոխանակվող տարբեր ապրանքները նույն արժեքն ունենալ չեն կարող: Մեկ ցուլը, օրինակ, երկու հավի հետ փոխել չէր կարելի: Հետևաբար, պետք էր այնպիսի մի բան գտնել, որով կարելի կլիներ որոշել երրորդ առարկայի արժեքը՝ մի բան, որ ինքը արժեքի չափման միավոր լիներ:

Հին քարի դարի շրջանում (Քրիստոսից մոտ 20000 տարի առաջ) Եվրոպայի անձավներում ապրող մարդիկ գիտնականների ենթադրությամբ՝ որպես փող, նեֆրիտե հատիչներ էին օգտագործում: Պեղումներ անող հնագետներն այդ հատիչներից գտան նույնիսկ այնպիսի վայրերում, ուր այդ քարը չի հանդիպում: Հավանաբար մարդիկ դրանք փոխանակային առևտրի ըթացքում էին ձեռք բերել, և նեֆրիտե այդ հատիչներն արդեն այն ժամանակ փողի դեր էին կատարում: Մորթեղենը, մեղրը, մոմը, փայտի հազվագյուտ տեսակները տիրոջ համար միշտ էլ իսկական հարստություն էին: Դրանց առևտրով զբաղվում էին դեռ վիկինգներն ու հին ռուսները: Կանադայի հնդկացիները սկսեցին փոխանակային առևտրով զբաղվել, երբ իրենց երկրում հայտնվեցին սպիտակամորթ եկվորները: Որպես փող՝ կուղբերի մորթիներն էին օգտագործում: Հրացանը, օրինակ, 20 մորթի արժեր:

Եվրոպական վաղ շրջանի մշակույթներում անասունները փոխանակման կարևոր

առարկա և վճարման միջոց էին: Շատ անասուն ունեցողը հարուստ մարդ էր: Հին Հունաստանում մարդիկ դեռ անասուններով էին վճարում: Հոմերոսը (Ք. ա. 7–րդ դար) իր դյուցազներգություններում վկայում է, որ Տրոյայի Պրիմաոս թագավորը որդուն ստրկությունից ազատելու համար 300 գլուխ անասուն է վճարել: Հասարակ ստրուկը 4 գլուխ արժեր, իսկ երիտասարդ գեղեցիկ աղջիկը՝ 20: Անասունները որպես փող օգտագործում էին նաև հռոմեացիները: Լատիներեն pecunia (փող) բառն առաջացել է pecus արմատից, որը անասուն է նշանակում: Վճարման մյուս կարևոր միջոցը աղն էր: Հռոմեական ամենահին բնակավայրը՝ Պալատինը, աղի Via salaria կարևոր առևտրական ճանապարհին էր կառուցված: Հռոմեական լեգեոնականներն իրենց վարձը աղով էին ստանում: Աղը՝ որպես փոխանակային առևտրի միջոց, լայն տարածում ուներ Աֆրիկայում, Բորնեո կղզում, Չինաստանում, Ֆիջի կղզիներում և Հնդկաստանում: Աղը հատուկ հանքերից էին հանում, որտեղ հատուկ պատրաստված մարդիկ էին աշխատում: Հատկապես մեծ արժեք ուներ Եթովպիայի բարձրավանդակի աղը: Դրա կտորների քաշը 900 գրամի էր հասնում: Տեղափոխելիս չվնասելու համար դրանք բարակ տաշեղի շերտով էին ծածկում: Նոր Գվինեայի լեռներում աղի կտորները որպես փող օգտագործվում էին մինչև 20-րդ դարի կեսը:

Ի՞նչ էին վճարում Յապ կղզում

19-րդ դ. մարդիկ սկսեցին հաճախ ճանապարհորդել: Նոր երկրներ, նոր բարքեր...

Ճանապարհորդները զարմանում էին՝ տեսնելով, թե այլ երկրներում արպես փող ինչ էին օգտագործում: Առավել ակնբախ օրնակը Խաղաղ օվկիանոսի Յապ կղզու փողն է: Բնիկների համար այսօր էլ ամենացանկալի բանը կենտրոնական անցքով քարե սկավառակներն են, որ ծովով Պալաու կղզիներից էին բերում: Առանձին սկավառակներ տրամագծում 4 մետրի են հասնում: Մարդու հարստության չափանիշը նրա ունեցած սկավառակների քանակն էր: Յապ կղզու կանայք էլ իրենց փողն ունեին: Դրամը սարքում էին մարգարտի խեցիներից, որոնց մեջ անցք էին բացում և թելի վրա շարում: Այդ խեցիները՝ կինաները, որպես փող էին բանեցնում նաև Նոր Գվինեայի լեռնականները:  Նոր Գվինեայի այսօրվա փողը այդպես էլ կոչվում է՝ կինա, դրանք նկարված են երկրի թղթադրամներն:

Ի՞նչ է կաուրին

Բնական փողի տեսակների մեջ, անկասկած, առաջին տեղում են կաուրի խխունջի խեցիները: Դրանց նաև ճենապակյա փող են անվանում: Այդ խխունջների խեցիները հարթ են, փայլուն ու շատ ամուր և, ամենակարևորը, հարմար են շրջանառության համար, որովհետև հեշտ են հաշվվում: Կաուրին շատ տարածված փող էր: Չինաստանում այն շրջանառվում էր դարեր շարունակ: Ք. ա. 1100-ից մինչև 1578թ. այն

վճարման օրինական միջոց էր: 5-րդ դարից սկսած կաուրին հայտնվեց Հնդկաստանում, հետո լայն տարածվեց ամբողջ խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում: Հայտնի է, որ 16-րդ դարի սկզբին կաուրին որպես փող օգտագործում էին Մալդիվյան կղզիներում: Արաբ վաճառականները կաուրին այնտեղից Աֆրիկա տարան: Հարավաֆրիկյան ափից Սուդանի վրայով այն տարածվեց մինչև Վերին Գվինեա և Մավրիտանիա: Մինչև 19-րդ դ. կաուրին շրջանառվում էր Հարավային Աֆրիկայում, հատկապես՝ Զանզիբարում և Եթովպիայում: Միայն 1900թ. հետո գաղութների իշխանությունները փորձեցին արգելել կաուրին որպես փող օգտագործելը, բայց մարդիկ սովորել էին դրան և շարունակում էին դրանով առևտուր անել: Վերջնականապես այն շրջանառությունից դուրս եկավ միայն 1995թ. հետո:

Ի՞նչն է նախորդել դրամին

Որոշ մետաղներ՝ որպես արժեքի միավոր, վաղնջական ժամանակներից օգտագործում էին նաև երկրագնդի այլ մասերում: Հայտնի է, որ Միջագետքում Համմուրաբի (Ք. ա. 1728-1686) թագավորի իշխանության օրոք արծաթի ձուլակտորներ էին պատրաստում: Միջագետքի բնակիչներն արդեն Ք.ա. մոտ 1700թ. անասունների, ճորտերի և կենցաղի առարկաների գինը արծաթով էին որոշում՝ կշռելով այն: Հարկեր և տուրքեր վճարելու համար ձուլակտորից որոշակի քաշի հատվածներ էին կտրում: Եթե մարդկանց «մանր» էր պետք, այն ձուլակտորից էին կտրում, այստեղից էլ առաջացան ջարդած ոսկի, ջարդած արծաթ կամ ջարդած բրոնզ արտահայտությունները: Միջերկրածովայքում պեղումների ժամանակ մոտավորապես նույն քաշի մաքուր ձուլակտորներ են գտել, իսկ սա նշանակում է, որ դրանք նախապես կշռվել են: Հետագայում որոշեցին նույն չափի և կշռի մետաղե սալիկներ օգտագործել: Երկրների տիրակալները այդ մետաղե սկավառակների վրա հրամայում էին իրենց դրոշմը դնել՝ որպես արժեքի երաշխիք: Այդպես առաջացավ դրամների գաղափարըը:

Ե՞րբ հայտնվեցին առաջին դրամները

Առաջին մետաղադրամները, որոնց ծագման մասին ստույգ տեղեկություն ունենք, ի հայտ են եկել Լիդիայի թագավորությունում: Լիդիան Փոքր Ասիա թերակղզում էր՝ այսօրվա Թուրքիայի արևմուտքում: Այստեղ Պակտոլուս գետի մեջ բնաձույլ ոսկի էին լվանում: Դա ոչ թե մաքուր ոսկի էր, այլ 3-4 մաս ոսկու և մեկ մաս արծաթի բնական ձուլվածք: Արծաթի խառնուրդի պատճառով այն խունացած գույն ուներ, այդ պատճառով կոչվեց էլեկտրոն: Սակայն այդ դրամներն էլ միանգամից չէ, որ սկսեցին որպես փող օգտագործվել: Սկզբնական շրջանում դրանք միայն այդ տարածքում էին շրջանառվում և նվերների, պարգևների կամ զոհաբերության ընծաների դեր էին կատարում:

Ինչպիսի՞ն էին հունական դրամները

Որոշակի անփոփոխ կշռի՝ դրոշմով դրամների գաղափարը արագ տարածվեց Հին աշխարհում: Ք.ա. 6-րդ դ. արդեն Հունաստանում և Իտալիայի ու Սիկիլիայի հունական գաղութներում այդպիսի դրամ էին կտրում: Հին հույները դրամը արծաթից էին հատում: Հունական ամեն մի պոլիս ինքնուրույն էր. Դա շեշտվում էր դրամների պատկերներով: Առավել հաճախ դրամների վրա քաղաքի հովանավոր աստվածն էր: Աթենքում բուն էր, որն Աթենաս դիցուհու խորհրդանիշն էր: Ժողովուրդը այդ դրամները glaukes` բվեր էր անվանում: Պոսեյդոնիա քաղաքի դրամներին պատկերված էր ցուլը՝ Զևսի խորհրդանիշը:

Ի՞նչ փոխվեց Ալեքսանդր Մակեդոնացու օրոք

Ալեքսանդր Մակեդոնացին (Ք.ա. 336-323թթ.) 13 տարում համաշխարհային կայսրություն ստեղծեց: Նրա հաղթական արշավանքների արդյունքում Հունաստանը պարզապես հեղեղվեց ավար վերցրած գանձերով՝ առաջին հերթին թանկարժեք մետաղներով: Կայսրությունում առևտրի սրընթաց զարգացում սկսվեց և որպես հետևանք՝ դրամների աշխույժ հատում: Այդ շրջանի ամենաառաջին արծաթե դրամներին առյուծի մորթիով ծածկված Հերակլեսի գլուխն էր: Ժամանակի հետ այդ պատկերն արագ սկսեց Մակեդոնացու դիմագիծն ընդունել: Առաջին անգամ դրամների վրա ոչ Աստված այլ մահկանացու մարդ էր պատկերվում: Սա քաղաքկան փոփոխությունների հետևանք էր:

Ի՞նչ կատարվեց Ազգերի մեծ տեղաշարժի ժամանակ

Հռոմեական կայսրության արևելյան նահանգներ հոների ներխուժումով սկսվեց Ազգերի մեծ տեղաշարժ:  375-368թթ. Կայսրության տարածքում բնակություն հաստատեցին գերմանակնա ցեղեր: Սկզբում շրջանառվում էին բացառապես հռոմեական դրամները: Հռենոսի ձախ ափին գործում էր դրամական շրջանառության հռոմեա-գալլական համակարգը: Արևմտահռոմեական կայսրության ժառանգ դարձավ ֆրանկների գերմանական ցեղը: Երբ ֆրանկների կայսրությունում գահ բարձրացավ Մերովինգների թագավորական տոհմը, որը սեփական դրամն էր հատում՝ ոսկե սոլիդներ: 7-8րդ դդ. Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայում դրամական համակարգի հերթական փոփոխություն կատարվեց. եկեղեցականներն ու ազնվականությունը սկսեցին սեփական դրամն հատել:

Պֆենիգների շրջան

8-րդ դ. կեսին ֆրանկների կայսրության դրամական համակարգը ենթարկվեց բարեփոխման, որը ձեռնարկեց Կարլ Մեծի հայրը՝ Պիպինը, իսկ որդին շարունակեց հոր գործը՝ կայսրության համար միօրինակ հատում մտցնելով: Հռոմեական ֆունտը փոխարինվեց «Կարլի ֆունտով»: Այն 408 գ էր կշռում: Սկզբում Կարլ Մեծի պֆենիգների երկու երեսին էլ միայ տառեր էին դրոշմված, դրանով այդ դրամները տարբերվում էին անտիկ դրամներից: Դրամի դարձերեսին անտիկ տաճար էր դրոշմված՝ խաչը ճակատին, և «Christiana religio» եզրագիրը: Դա քաղաքական ծրագրի հայտարարագիր էր, որի իմաստը Հռոմեական կայսրության վերածնունդն ու բարենորոգումն էր: Այդ իսկ պատճառով Կարլ Մեծը նաև «Օգոստոս կայսրր» տիտղոսն էր կրում և դրամները որպես քաղաքական և կրոնական քարոզչության միջոց օգտագործում: Վաղ միջնադարում հատած պֆենիգների քանակը սահմանափակ էր։ Դրամական համակարգը դեռ լավ զարգացած չէր: Պֆենիգներ օգտագործում էին միայն քաղաքներում ապրող վաճառականները: Դրամը գնում էր արտասահման, առավելապես՝ սկանդինավյան երկրներ, ուր հիմնականում շքեղության առարկաների՝ մորթեղենի, մետաքսի, ոսկե և արծաթե իրերի, ապակեղենի, համեմունքի, ակնեղենի և ճորտերի վրա էր ծախսվում: Հյուսիսային ծովի և Ատլանտյան օվկիանոսի ափերին շրջանառության մեջ էր, այսպես կոչված «դանիական փողը» :

Բանկային գործի հիմնադրումը

Դրամափոխի արհեստը աշխարհում հնագույններից է: Մարդիկ դժվարությամբ էին

կողմնորոշվում տարբեր տեսակի դրամների մեջ և նրանց հարգը, այսինքն՝ արժեքը, հաճախ ինքնուրույն որոշել չէին կարող: Դրա համար հատուկ մասնագետներ էին պետք, որոնք կշեռքի և փորձաքարի միջոցով որոշելու էին դրամի հարգը և փոխանակելու էին փողը: Միջնադարում դրամափոխներն ու վաշխառուները հիմնականում հրեաներ էին. Քրիստոնյաներին դրանով զբաղվելն արգելված էր: Վերին Իտալիայում՝ Լոմբարդիայում, դեռ Խաչակրաց արշավանքներից ծաղկում էր արևելյան ապրանքների առևտուրը: Գնալով շատանում էր ունևոր այն քաղաքացիների թիվը, որոնք մասնակցում էին դրամի փոխանակմանն ու առևտրի վարկավորմանը: Նրանք սկսեցին նաև ավանդներ ընդունել և դրամական  փոխանցումներ անել: 12-րդ դ. կեսին իտալացի բանկատերերն արդեն հաշիվներ էին վարում, տոկոսով վարկեր տրամադրում և պարտքով փող տալիս: Այդ հիմնարկները լոմբարդ էին անվանում, որովհետև դրանք առաջինը ձևավորվեցին Լոմբարդիայում:

Թալերի շրջան

Ուշ միջնադարում դրամ հատողներից շատերը հարստանում էին՝ շրջանառության մեջ եղած դրամներն  անվավեր ճանաչելով կամ վատացնելով դրանց հարգը: Առաջին դեպքում անվավեր ճանաչված դրամները հավաքում էին դրամահատարանում և ձուլում, իսկ ստացված մետաղից նոր դրամ հատում: 15-րդ դ. կեսին հարավգերմանացի և ավստրացի դրամահատները շատ ցածրորակ դրամ էին հատում: Ժողովուրդներն այդ դրամներն արհամաբար շինդերլինգ (շինդերները սատկած կենդանի քերթողներն էին) էին անվանում: Դրամի արժեքի նվազումը ինքնաբերաբար բերում էր գների բարձրացման: Դրամները կորցնում էին իրենց գնողունակությունը:

16-րդ դ. Կենտրոնական Եվրոպան սկսեց գուլդեն հատելու համար  ոսկու պակաս զգալ: Ոսկու արդյունահանման ծավալը կրճատվում էր: Սակայն նույն ժամանակ արծաթի նոր հանքեր բացվեցին, իսկ հներն էլ սկսեցին ավելի արդյունավետ շահագործվել: 1516թ. Բոհեմիայում արծաթի նոր՝ հարուստ հանք բացվեց, իսկ Տիրոլում և Շվացում արծաթի հարուստ հանքերակներ գտան: Արդյունահանման աճի շնորհիվ կարելի եղավ ավելի մեծ չափի և քաշի դրամ հատել: Դրանք արծաթե դրամներ կոչվեցին: Թալերն ու մյուս արծաթե մեծ դրամները, ինչպես նաև պեսոն, որ սկսել էին հատել Ամերիկայում 16-րդ դ. վերջից, մեծածախ և միջազգային առևտրի վճարման միջոց էին: Սակայն առօրյա օգտագործման համար թալերը շատ մեծ փող էր: Դրա համար մանր դրամ էր պետք՝ դրամ, որի անվանական արժեքը վճարման շրջանառության մեջ իրական լիներ, բայց ազնիվ մետաղ չպարունակեր:

Թղթադրամի ճանապարհին  

1640թ. լոնդոնյան ոսկերիչներն սկսեցին ի պահ վերցնել հաճախորդների ոսկին և

դրամը՝ փոխարենը նրանց անդորրագիր կամ պարտամուրակ հանձնելով: Այդ մուրհակները՝ որպես կանոն, շատ մեծ գումարի դիմաց էին տրվում, կարող էին որպես վճարման միջոց օգտագործվել և ձեռքից ձեռք փոխանցվել՝ ազատելով թանկարժեք մետաղների տեղաշարժի անհրաժեշտությունից: Դա էապես հեշտացրեց դրամական շրջանառությունը, քանի որ թուղթը թեթև էր և արժեքի հետ անմիջական կապ չուներ: Հասարակ մուրհակներն, ըստ էության, արդեն թղթադրամներ էին, որովհետև դրանք կարելի էր փոխանցել: Երբ Անգլիայի թագավորը, որը ոսկերիչներից 1.3 մլն ֆունտ ստեռլինգ էր պարտք վերցրել, 1672թ. հրաժարվեց

պարտքը վերադարձնելուց,  նրանից շատերը սնանկացան:

17-րդ դ. վերջին թղթադրամ տպելը մոդայիկ դարձավ: Առաջին էմիտենտներից էին Հյուսիսային Ամերիկայի բրիտանական գաղութները: 1690 թվից Մասաչուսեթը այդ չեկերով էր վճարում Կանադա մեկնած զորարշավախմբի զինվորների վարձը: Շուտով իրար հաջորդեցին թղթադրամների նոր թողարկումներ: Նորվեգիան և Անգլիան գրեթե միաժամանակ սկսեցին թղթադրամների թողարկումը:

Փողի շրջանառության արդի համակարգը

19-րդ դ. առաջին կեսին աշխարհում կարևոր փոփոխություններ էին կատարվում,որոնք մեծ քանակությամբ փող էին պահանջում: Քաղաքներում գործարաններ և ֆաբրիկաներ

էին կառուցվում, մարդիկ գյուղերից տեղափոխվում էին քաղաքները աշխատանք ունենալու համար: Պետություններն իրենք սկսեցին շրջանառության մեջ թղթադրամ մտցնել և առանձին բանկերին թույլ տվեցին բանկատոմս թողարկել:

1871թ. Գերմանական կայսրության ստեղծումից հետո երկրում արմատական դրամական բարեփոխումներ անցկացվեցին: Միասնական արժույթ ստեղծվեց, որը կոչվեց մարկ: Սահմանվեց, որ մեկ մարկը 100 պֆենիգ է կազմելու: Սրանց վրա՝ որպես քաղաքական միասնության խորհրդանիշ, դրոշմված էր կայսրության զինանշանի արծիվը:

1945թ. Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտից հետո ռայխսմարկը թեև ուժի մեջ էր, բայց

բացարձակապես գին չուներ: Տնտեսության հետպատերազմյան վերականգնումն առանց արժութային համակարգի վերակազմակերպման անհնար էր: 1948թ. հունիսի 21-ին օկուպացիոն երեք շրջանում շրջանառության մտցվեց գերմանական մարկը: Դրամական բարեփոխման արդյունքը շշմեցնող էր: 1948թ. ռեֆորմից հետո Գերմանիայում նորից աշխատող դրամական համակարգ  ստեղծվեց, իսկ 1957թ. ստեղծվեց Գերմանական դաշնային բանկը որպես արժույթի կայունության երաշխիք: 1960-ական թվականներից գերմանական մարկն իր կարևորությամբ աշխարհի երկրորդ արժույթն է դառնում ամերիկյան դոլարից հետո:

Եվրոյի ստեղծումը

Եվրոպան միավորելու գաղափարը ծնվեց Երկրորդ աշխարհամարտից հետո: Այդ գործընթացը մի քանի փուլ անցավ: Եվրոպական տնտեսական համագործակցությունը, որը կազմեցին Բելգիան, Գերմանիան, Ֆրանսիան, Լյուքսեմբուրգը, Նիդեռլանդներն ու Իտալիան: Այդ երկրները բացեցին իրենց սահմանները քաղաքացիների, ապրանքների և ծառայությունների ազատ տեղաշարժման համար: Հասունանում էր նաև միասնական արժույթի գաղափարը, սակայն դա բավականին դժվար և երկար գործընթաց էր: 1992թ. փետրվարի 7-ին Մաաստրիխտում ստորագրվեց Եվրոպական միության ստեղծման պայմանագիրը, իսկ երեք տարի անց ԵՄ անդամ-պետությունների

և կառավարությունների ղեկավարները նոր արժույթը կոչեցին եվրո և որոշեցին դրա խորհրդանիշը: Պաշտոնապես եվրոն շրջանառության մեջ մտավ 1999թ. հունվարի 1-ին: Այդ պահից բորսաներում հաշվարկները եվրոյով էին անում: Եվրոյի շրջանի միասնական արժույթը շատ առավելություններ ունի: Օրինակ՝ ճամփորդելիս փողը փոխելու կարիք չի առաջանում: Բայց ավելի կարևորն այն է, որ հիմա եվրաշրջանի սահմաններում փախանակման կուրսերի տատանումներ այլևս չեն լինում:

Եվրոյի անցումը դրամի պատմության համար մեծ իրադարձություն էր: Նոր արժույթի արտադրությունը երկար և մանրակրկիտ նախապատրաստական աշխատանք պահանջեց: Թղթադրամների տպագրության թուղթն արտադրվում է հատուկ գործարաններում խիստ գաղտնի պայմաններում:

Մետաղադրամներ հատելուց առաջ հատուկ հաստոցներով պատրաստվեցին հատման դրոշմները, գլանվեց մետաղը, և դրոշմվեցին պատրաստուկները: Կեղծելուց պաշտպանելու համար եվրոն մի շարք պաշտպանության հատուկ նշաններ ունի: Դրանք կարելի է բաժանել երեք խմբի՝ շոշափելի,  տեսանելի  և տեսանելի հատուկ անկյան տակ: Առաջին խմբի նշաններ. եթե մատը քսենք թղթադրամին, ապա դրոշմվածք կզգացվի: Երկրորդ խումբ. եթե թղթադրամի միջով նայենք լույսին, ապա կերևան ջրանշանները, պաշտպանական շերտը և թափանցիկ ռեգիստրը: Երրորդ խումբ. եթե թղթադրամը թեքենք, ապա կփոխվեն ծավալանկարը (հոլոգրաման) կամ գույնը: Պաշտպանության մյուս նշանները բանկային սարքերով կարդալու համար են նախատեսված:

Հայաստանի դրամները

Հայաստանում գտնված ամենահին դրամը վերաբերում է Ք.ա. 5-րդ դարին: Մետաղադրամները մեզնում խիստ տարածվել են հելլենիստական դարաշրջանից: Այդ շրջանին բնորոշ հայկական դրամների երեսին՝ որպես կանոն, դրոշմված են միապետի՝ արքայի դիմապատկերը, դարձերեսին՝ դիցաբանական խորհրդանիշներ և արքայի անունն ու տիտղոսը հունարեն գրերով: Ք.ա. 3-րդ դ. վերջին Ծոփքի հայոց թագավորները սեփական դրամն են հատել: Համեմատաբար շատ դրամներ են հատել Արտաշեսյանները: Դրամաշրջանառության հիմնական միավորը ատտիկյան դրամն է եղել՝ արծաթի 4.36 գ քաշով:

Դրամներ հատվել են հիմնականում արծաթից և պղնձից, հազվադեպ՝ ոսկուց. Ոսկե դրամները կոչվել են դահեկան, արծաթե դրամները՝ դրամ, թագվորին, պղնձե դրամները՝ դանգ, քարտեզ, փող: 13-րդ դ. վերջից Կիլիկիայի հայկական արծաթե դրամների որակն ընկնում է, կշիռը՝ նվազում: Շրջանառության մեջ է մտնում թեթև քաշի պղնձե դրամը: Հեթում Ա-ի օրոք (1226-1270) հատվել է երկլեզվյա՝ հայերեն և արաբերեն դրամ:

Հայաստանի Հանրապետության շրջանում (1918-1920թթ.) հայկական դրամանիշների թողարկումը վերսկսվել է: 250 ռուբլիանոց թղթադրամի դարձերեսին ճախարակով կին էր պատկերված: 1921-1922թթ. ՀԽՍՀ-ը թողարկել է իր թղթադրամների շարքը՝ 5000  ռուբլուց մինչև 5000000 ռուբլի անվանական  արժեքով:

1993թ. նոյեմբերի 22-ից Հայաստանում շրջանառության մեջ դրվեց ազգային արժույթը՝ դրամը, որի 1/1000-ը լուման է: Դրամի փոխարժեքը ԱՄՆ դոլարի հետ մոտավորապես 480:1 է (2018թ․): Բացի դրամանիշներից, թողարկվում են նաև հուշադրամներ և ներդրումային դրամներ՝ հատված թանկարժեք մետաղներից:

Հ. Գ.

Ինչո՞ւ են մարդիկ գործածությունից դուրս եկած դրամ հավաքում: Ոմանց ձգում է դրանց զանազանությունն ու գեղեցկությունը, և նրանք սկսում են սեփական հավաքածուները ստեղծել: Ոմանք այդ դրամներով զբաղվում են որպես մասնագետներ: Գիտության այդ ճյուղը դրամագիտություն է կոչվում: Տարբեր ձևի ու տեսքի մետաղադրամների ու թղթադրամների ահռելի բազմազանություն կա, ուստի դրամագետները սովորաբար սահմանափակում են իրենց հետաքրքրությունների ոլորտը: Մեկը մի որոշակի ժամանակահատվածի դրամներ է հավաքում և ուսումնասիրում, մյուսի համար կարևոր է բնական փողը: Դրամագիտությունը, երևի, նույնքան պատմություն ունի, որքան և դրամահատությունը: Թղթադրամներ հավաքելը ավելի նոր զբաղմունք է: Սկզբում դրանք քչերին էին հետաքրքիր, որովհետև հեշտությամբ վնասվում, պատռվում կամ այրվում էին: Թղթադրամներ հավաքելը հետաքրքիր դարձավ, երբ դրանց վրա պատկերներ տպվեցին: Շատ քաղաքներում պարբերաբար դրամագիտական հավաքածուների ցուցահանդեսներ են կազմակերպում:

Առավել մանրամասն ինֆորմացիա դրամագիտության, հին դրամների ու մեդալների մասին կարող եք ստանալ www.moneymuseum.com կայքից:

Նյութի աղբյուրը՝ «Կաուրի խեցիներից մինչև վարկային քարտ»․ Ֆրանցիսկա Յունգման-Շտադլեր